Według raportu WHO, 2,3 miliarda ludzi na świecie ma nadwagę a ponad 700 milionów cierpi na otyłość. Wśród mieszkańców Unii Europejskiej stwierdzoną nadwagę ma aż 30–70 proc. a otyłość 10–30 proc. W Polsce, szacuje się że na nadwagę lub otyłość cierpi już 49 proc. kobiet i 64 proc, mężczyzn, ponadto nieprawidłową wagę ciała ma co piąte dziecko.

Czym jest otyłość?

Otyłość to złożony, poważny problem zdrowotny, na który wpływ wywiera szereg rozmaitych czynników: środowiskowych, genetycznych oraz metabolicznych. Zalicza się ją do chorób o charakterze przewlekłym, niezakaźnym oraz bez tendencji do samoistnego ustępowania. W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10, otyłość oznacza się pozycją E66 i podobnie jak każdą inną chorobę powinno się ją właściwie diagnozować oraz leczyć. Stan ten cechuje nieprawidłowa i nadmierna kumulacja tkanki tłuszczowej. Za główną jej przyczynę uznaje się przewlekłe zaburzenie bilansu energetycznego, czyli nadmierny pobór energii z pożywieniem

 

Otyłość a nadwaga

Pomimo, iż pojęcia takie jak otyłość i nadwaga bardzo często są używane wymiennie, nie powinno się ich ze sobą utożsamiać. Nadwaga jest stanem występującym przed otyłością i stanowi ona swego rodzaju sygnał ostrzegawczy. Rozpoczyna się, gdy dostarczamy do organizmu zbyt dużo kalorii. Wówczas, nasze ciało zaczyna magazynować energię w postaci tkanki tłuszczowej, by wykorzystać ją gdy zabraknie pożywienia lub nadejdzie czas intensywnego wysiłku. Jeżeli nadmiar kalorii jest stały, tłuszcz odkłada się na brzuchu, pośladkach i udach. Lekceważona nadwaga prowadzi najczęściej do otyłości.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), określa nadwagę jako stan przedotyłości. Na tym etapie, leczenie polega przede wszystkim na terapii zachowawczej polegającej na wprowadzeniu zmian dietetycznych oraz zwiększeniu aktywności ruchowej. W przeciwieństwie do otyłości, przy nadwadze rzadko konieczna jest interwencja farmakologiczna bądź chirurgiczna, jednakże, bez właściwych badań, trudno jest określić , kiedy kończy się nadwaga, a zaczyna otyłość. Obecnie, prawidłową masę ciała, i jej przekroczenia klasyfikuje się w oparciu o pomiary wzrostu i masy ciała. Nadwaga rozpoznawana jest, gdy BMI wynosi od 25 do 29,5 kg/m2, a otyłość przy BMI powyżej 30 kg/m2. Na otyłość wskazuje również zawartość tkanki tłuszczowej przekraczająca 39-42 proc. u kobiet i 25-30 proc. u mężczyzn.

 

Rozpoznanie i diagnostyka otyłości

Prawidłowo poprowadzona diagnostyka otyłości obejmuje przede wszystkim wywiad lekarski i dietetyczny. Wykonuje się pomiary antropometryczne i fizykalne oraz zleca badania laboratoryjne. Wśród badań antropometrycznych najczęściej wymienia się: pomiar wzrostu i masy ciała (indeks masy ciała – body mass index, BMI), wskaźnik talia-biodra (waist to hip ratio, WHR), odsetek tkanki tłuszczowej oraz analizę składu ciała metodą bioimpedancji elektrycznej. Najpopularniejszym wskaźnikiem pozwalającym na ocenę wstępną jest oczywiście indeks masy ciała. Oblicza się go za pomocą wzoru:BMI = masa [kg] / (wzrost [m])2.  Uzyskany wynik interpretuje się w następujący sposób:

  • <16,6 – ciężkie niedożywienie,
  • 16,0-16,9 – niedożywienie średniego stopnia,
  • 17,0-18,4 – łagodne niedożywienie,
  • 18,5-24,9 – prawidłowa masa ciała,
  • 25,0-29,9 – nadwaga,
  • 30,0-34,9 – otyłość I stopnia,
  • 35,0-39,9 – otyłość II stopnia,
  • ⩾ 40,0 – otyłość III stopnia (olbrzymia),

Innym sposobem określenia otyłości jest pomiar obwodów ciała, czyli tzw. wskaźnik WHR. Należy wówczas podzielić obwód talii przez obwód bioder a uzyskany wynik interpretuje się w zależności od płci. WHR powyżej 0,84 u kobiet i powyżej 0,95 u mężczyzn oznacza otyłość brzuszną, która jest najgroźniejszym typem otyłości.

 

Przyczyny otyłości

Głównym powodem gromadzenia się nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej jest przyjmowanie większych porcji pokarmów niż do normalnego działania potrzebuje organizm. Takie zachowanie wynika na ogół z odczuwania zwiększonego łaknienia. Powody otyłości mogą być także zupełnie inne. Należą do nich niektóre choroby, takie jak:

  • niedoczynność tarczycy,
  • choroba Hashimoto,
  • zespół policystycznych jajników,
  • zażywanie niektórych leków, np. sterydowych, hormonalnych przeciwdrgawkowych, antydepresantów, glikokortykosteroidów czy insuliny.

Pewną rolę pełnią także uwarunkowania psychologiczne, albo genetyczne, czyli dziedziczenie wadliwych genów odpowiadających za przemianę materii w organizmie. Łączy się to z psychologicznym aspektem otyłości. Także niska samoakceptacja, depresja oraz brak zaspokojonych potrzeb emocjonalnych może prowadzić do kompulsywnego i niekontrolowanego jedzenia. Ponadto zbadano, iż osoby, które śpią krócej niż sześć godzin na dobę, charakteryzują się nieprawidłowościami w poziomach leptyny i gryliny – hormonów sytości oraz głodu. Fakt ten zwiększa ryzyko podjadania wysokokalorycznych przekąsek.

 

Skutki otyłości

Nadwaga i otyłość są czynnikami ryzyka takich chorób jak:

  • cukrzyca,
  • dyslipidemia,
  • miażdżyca,
  • choroba niedokrwienna serca,
  • nadciśnienie tętnicze,
  • udar mózgu,
  • niektóre nowotwory złośliwe,
  • choroby kostno – stawowe,
  • niewydolność krążenia,
  • zespół bezdechu w czasie snu,
  • niepłodność.
  • kamica pęcherzyka żółciowego,
  • choroby zwyrodnieniowe,
  • zaburzenia psychosocjologiczne.

Otyłość predysponuje również do rozwoju stłuszczenia wątroby. W przypadku osób tęgich, zachodzi też większe prawdopodobieństwo zachorowania oraz ciężkiego przebiegu COVID-19. Przeprowadzone badania wskazują bowiem, że wraz ze wzrostem BMI ponad wartości prawidłowe, proporcjonalnie wzrasta umieralność. Chcąc kontrolować swoje BMI, należy zainwestować w wagę, która dokonuje takowego pomiaru. Ponadto, u osób otyłych, spada ogólna wydolność organizmu – mają one problemy z oddychaniem oraz cierpią na bezdech nocny. Kolejną konsekwencją są również choroby zwyrodnieniowe stawów. Nie należy też zapominać o współwystępowaniu u osób tęgich schorzeń psychicznych, takich jak depresja czy nerwica. Otyłość, bardzo często wywołuje również gorsze samopoczucie i obniżą samoocenę, sprawiając że jakość życia staje się mniej komfortowa.

 

Jak wygląda leczenie otyłości?

Otyłość jest chorobą przewlekłą, leczenie jej jest procesem długotrwałym, ale nawet niewielka redukcja masy ciała ma korzystny wpływ nie tylko na zdrowie, ale także na jakość życia chorego. Podstawową formą leczenia otyłości jest terapia zachowawcza, która obejmuje ograniczenia dietetyczne, regularną aktywność ruchową oraz stabilizację trybu życia. Zdrowsze posiłki i wysiłek fizycznych są ważnymi elementami w walce z chorobą, jeżeli dotyczą nadwagi oraz otyłości pierwszego i drugiego stopnia. W przypadku otyłości olbrzymiej, konieczne może okazać się jednak zażywanie leków, a w ostateczności – operacja bariatryczna której celem jest zmniejszenie uczucia głodu oraz osiągnięcie szybszego poczucia sytości. Obecnie stosuje się w tym celu m.in. silikonową opaskę na żołądek, rękawową resekcję żołądka, by-pass żołądkowy lub endoskopowe wszczepienie balona do żołądka. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, operacje tego typu stanowią jedyną skuteczną oraz trwałą metodę leczenia otyłości olbrzymiej.

 

Jak zapobiegać otyłości?

Odpowiednia profilaktyka otyłości oraz jej zapobieganie prowadzi do:

  • zmniejszenia zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie,
  • obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego, „złego” cholesterolu LDL oraz triglicerydów,
  • wzrostu stężenia „dobrego” cholesterolu HDL,
  • obniżenia stężenia glukozy, – obniżenia wartości ciśnienie tętniczego,
  • poprawy wydolności fizycznej,
  • polepszenia jakości snu,
  • zmniejszenia ryzyka depresji.